Protokoły FAST i eFAST w USG – zastosowanie w nagłych przypadkach

Ultrasonografia jest wszechstronnym i bezinwazyjnym narzędziem diagnostycznym. Szerokie zastosowanie aparatów USG pomaga oceniać również nagłe przypadki i ocenić, czy pacjent wymaga pilnej interwencji zabiegowej¹. Dzięki USG FAST Protocol i USG eFAST, pracownicy Szpitalnych Oddziałów Ratunkowych (SOR) i Zespoły Ratownictwa Medycznego (ZRM) mogą skuteczniej udzielać pomocy medycznej, a nawet ratować życie.

Co to jest USG FAST i od czego pochodzi ten skrót? Jest to skrót z angielskiego: „Focused Assessment with Sonography for Trauma” czyli „skoncentrowana ocena urazu przy użyciu ultrasonografii”. USG eFAST jest rozwinięciem oceny FAST („e” od extended). Dodatkowo słowo fast (ang. szybki) nawiązuje do prędkości badania, ponieważ przeprowadzenie tego badania może potrwać zaledwie 60 sekund, kiedy przeprowadza je przeszkolony i doświadczony ratownik.

USG FAST i eFAST w ratownictwie

„Cztery T” to cztery odwracalne przyczyny zatrzymania krążenia, których angielskie nazwy rozpoczynają się na „T” (Thrombosis, Tension pneumothorax, Tamponade, Toxins). USG FAST i USG eFAST są w stanie wykryć trzy z nich, czyli:

• Tamponadę worka osierdziowego – nadmierna ilość płynu w worku osierdziowym, która upośledza pracę serca
• Odmę prężną
• Zaburzenia zakrzepowo zatorowe

USG FAST – co to jest?

Protokół FAST USG jest jedną z najprostszych i najczęściej wykorzystywanych metod w diagnostyce ultrasonograficznej w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych. Polega na ocenie obrazu narządów pacjenta w czterech „przyłożeniach” głowicy ultrasonograficznej. W ten sposób można szybko zidentyfikować stan pacjenta i rozpoznać zagrożenie życia jakim jest krwawienie wewnętrzne i obecność wolnego płynu w jamach ciała.² W przypadku przeprowadzenia badania przez ratowników ZRM, mogą oni dzięki temu ocenić, w jaki sposób należy przetransportować pacjenta do najbliższego szpitala (np. wezwać śmigłowiec Lotniczego Pogotowia Ratunkowego) aby wyeliminować dalsze pogłębienie się urazów. Badanie FAST USG trwa maksymalnie kilka minut ale dzięki niemu, lekarz może ocenić, czy pacjent wymaga dalszej diagnostyki i skierowania do oceny np. Tomografii Komputerowej (TK).

4 Elementy „przyłożenia” protokołu FAST USG:

• przestrzeń „wątrobowo-nerkowa” – obserwacja torebki wątroby i prawej nerki,
• przestrzeń „śledzionowo-nerkowa” – obserwacja śledziony i lewej nerki,
• przyłożenie nadłonowe, lub u mężczyzn zagłębienie odbytniczo – pęcherzowe – obserwacja pęcherza i jego okolic
• przyłożenie pod wyrostkiem mieczykowatym – obserwacja worka osierdziowego

Procedura jest niezwykle przydatna dla medyków i ratowników, którzy na co dzień nie wykonują badań ultrasonograficznych. USG metodą FAST pozwala pracownikom SOR i ZRM w prosty sposób wykonać badanie USG, już po kilkugodzinnym kursie.

Czym jest eFAST USG?

eFAST Protocol jest to rozszerzenie procedury FAST. Polega na ocenie obrazu narządów pacjenta w sześciu, zamiast czterech, „przyłożeniach” głowicy ultrasonograficznej. Tak jak w przypadku FAST, lekarz, czy osoba diagnozująca może łatwiej ocenić stan pacjenta oraz ewentualne skierować do dalszej diagnostyki. Protokół eFAST pozwala sprawdzić obecność lub brak odmy opłucnowej.

Elementy przyłożenia eFAST USG są dodatkowo rozszerzone o „przyłożenia”:

• w linii pachowej środkowej prawej,
• w linii pachowej środkowej lewej.

FAST i eFAST – różnice

USG w protokole FAST i eFAST nie różni się znacząco. Procedura eFAST jest dopełnieniem podstawowej metody i jest rozszerzona o dodatkowe dwa „przyłożenia” głowicy USG. Badanie FAST wykonywane jest przy pomocy głowicy convex o zakresach częstotliwości minimum 3-5 Mhz. Natomiast przy badaniu eFAST wykorzystuję się głowicę liniową o zakresie częstotliwości około 4-12 Mhz.

Gdzie FAST i eFAST USG znajduje zastosowanie?

Protokoły FAST i eFAST znajdują zastosowanie w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowy, czy w Zespołach Ratownictwa Medycznego. Od osób, które są najczęściej w pierwszym kontakcie z pacjentem zależy jego zdrowie, a nawet życie. Dlatego poprawna diagnoza i ocena sytuacji jest niezwykle istotna, aby zwiększyć szansę na pomoc. Protokoły eFAST i fast USG, są najszybszą i najprostszą metodą diagnostyki obrazowej, które pozwalają na ocenę stanu pacjenta. Do takiej diagnostyki najwygodniejszym i najskuteczniejszym rozwiązaniem są przenośne ultrasonografy marki Alpinion.

Niewątpliwie zaletą przenośnych aparatów USG jest ich poręczność, która umożliwia przyniesienie go do pacjenta, co eliminuje transport, kogoś kto jest poddawany np. resuscytacji. Tym samym umożliwia kontynuację ucisków i nie przeszkadza RKO.

Kiedy należy wykonać badanie USG w FAST?

Badanie FAST USG należy wykonać, gdy występuje podejrzenie o uszkodzeniach w obrębie jamy brzusznej pacjenta. Jeżeli personel udzielający pomocy dostrzega ból np. w okolicach wątroby, nerek, czy innych narządów wewnętrznych może w takiej sytuacji wykonać USG metodą FAST. Pozwoli to ocenić obecność lub brak wolnego płynu w narządach i podjąć decyzję o dalszym postępowaniu.

Badanie USG w eFAST – kiedy wykonać?

Badanie eFast USG należy wykonać, gdy występuje podejrzenie o uszkodzeniach w obrębie klatki piersiowej. Przy jego pomocy można ocenić występowanie wolnego płynu w jamie otrzewnowej, jamach płucnych, czy worku osierdziowym. Tak jak w przypadku protokołu FAST USG, personel decyduje o wykonaniu badania, na podstawie oceny sytuacji, czy wywiadu z pacjentem. W przypadku diagnozy przedszpitalnej, bardzo ważne jest, aby sprzęt diagnostyczny był kompaktowy i nie zabierał dużo miejsca. W obrazowaniu metodą eFAST, sprawdzi się aparat MiniSono.

Podsumowanie

USG jest najprostszą, najszybszą i nieinwazyjną metodą diagnostyki obrazowej. W przypadku, gdy każda sekunda jest kluczowa w kontekście życia i zdrowia pacjenta, personel ratujący życia musi podejmować trafne decyzje. Metody ultrasonograficzne w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych zostały dostosowane do tych wymagań. Protokoły FAST i eFAST służą jedynie do wstępnej oceny stanu pacjenta i pomagają podjąć decyzję o dalszej diagnostyce. Na ich podstawie, personel decyduje o dalszych losach pacjenta. Nauka procedur nie jest skomplikowana a personel medyczny może nauczyć się jej na kilkugodzinnym kursie.

Bibliografia:

1. J. Montoya, S. P. Stawicki, D. C. Evans, D. P. Bahner, S. Sparks, R. P. Sharpe & J. Cipolla, From FAST to E-FAST: an overview of the evolution of ultrasound-based traumatic injury assessment, European Journal of Trauma and Emergency Surgery, Volume 42, pages 119–126, (2016)
2. A. Fedak, F. Świętoń, Ultrasound examination according to protocols FAST and eFAST, Inżynier i Fizyk Medyczny, 3/2019 vol. 8
3. D. Gałuszka, USG FAST w warunkach zespołu ratownictwa medycznego i izby przyjęć, Ogólnopolski Przegląd Medyczny 7-8/2018